Profilaktyka logopedyczna to obszar, który nie ogranicza się wyłącznie do pracy logopedy. Ze względu na swoją złożoność wymaga zaangażowania wielu specjalistów, takich jak lekarze, ortodonci, stomatolodzy, foniatrzy, neurolodzy, laryngolodzy, a także fizjoterapeuci i terapeuci integracji sensorycznej (SI). Ich ścisła współpraca jest kluczowa, zwłaszcza w przypadku dzieci z grupy ryzyka, na przykład wcześniaków, które wymagają wieloaspektowej opieki.
Dlatego do profilaktyki świetnie się sprawdza określenie „Lepiej zapobiegać niż leczyć”. Poniżej przedstawię kilka wskazówek, które mogą wspierać ten proces.
Okres prenatalny:
- Dbałość o zdrowie przyszłych rodziców zarówno przed poczęciem, jak i o zdrowie matki w trakcie ciąży.
- Całkowita rezygnacja z używek, takich jak alkohol (nawet w minimalnych ilościach), papierosy (również bierne palenie) oraz substancji chemicznych szkodliwych dla organizmu.
- Ograniczenie ekspozycji na promieniowanie rentgenowskie i jonizujące.
- Stosowanie leków wyłącznie zgodnie z zaleceniami lekarza – dotyczy to również witamin i środków przeciwbólowych. Leki, takie jak nospa, mają bardzo duży wpływ na rozwój układu mięśniowego dziecka. Nospa działa rozkurczowo, mogąc powodować obniżenie napięcia mięśniowego u niemowlęcia. W czasie ciąży jak jest to możliwe, proszę o rezygnację z jej zażywania, a jeżeli przyszła mama ją przyjmowała, proszę się udać na konsultację do fizjoterapeuty.
- Mówienie do dziecka oraz słuchanie muzyki. Już w drugiej połowie ciąży maluch zaczyna odbierać bodźce dźwiękowe.
Pierwszy rok życia:
- Jeżeli jest to możliwe, wyłącznie karmienie piersią dziecka do końca 6 m.ż.
*Jeżeli ma dziecko problemy z ssaniem, pręży się, jest płaczliwe, mamę bolą piersi podczas karmienia/ występują rany, czy mama musi używać nakładek laktacyjnych, warto się udać do logopedy, ponieważ to może świadczyć o zbyt krótkim wędzidle języka.
- Od około 6 m.ż kontynuować karmienie piersią do ukończenia drugiego roku życia, przy jednoczesnym wprowadzaniu pokarmów uzupełniających. Podłożem decyzji jest gotowość dziecka.
- Ważna jest dieta – dziecko gdy stabilnie siedzi i jest gotowe do wprowadzenia nowych pokarmów, warto uwzględnić te pokarmy o konsystencji twardej, np. skórki od chleba. Dziecko uczy się ogryzania i żucia pokarmów pod wpływem dostarczonych bodźców. Nie rodzi się z tą umiejętnością. A trening czyni mistrza! Nauka picia też jest ważna – dziecko uczy się pić od samego początku z kubeczka otwartego. To wszystko kształtuje odpowiednio mięśnie, które uczestniczą w prawidłowym oddychaniu (przez nos) i połykaniu. A to wszystko wpływa na rozwój mowy.
- Prawidłowy rozwój ruchowy dziecka. Dziecko nie powinno pominąć żadnego etapu: podnoszenie główki ->leżenie na brzuchu -> stabilne siedzenie (8m.ż)->raczkowanie (około 9 m.ż) -> chodzenie (około 1r.ż).
* Jeżeli dziecko płakało leżąc na brzuszku lub np. pominęło etap raczkowania, to warto udać się do fizjoterapeuty, ponieważ rozwój motoryki dużej ma ogromne znaczenie dla rozwoju fizycznego, społecznego, psychicznego i poznawczego, w tym rozwoju mowy.
- Pozycja podczas snu, pielęgnacji, podnoszenie dziecka jest też kluczowa. Niektóre nieieprawidłowości z tym związane mogą skutkować napięciami w ciele.
*Warto na taki instruktaż udać się do fizjoterapeuty, który udzieli porad w tym zakresie.
- W pierwszym roku życia, zwłaszcza w drugim półroczu (max do 18 m.ż), warto zrezygnować ze smoczka.
- Szkodliwe jest też długotrwałe emitowanie białego szumu. „Szumisie” są popularnymi zabawkami pomagającymi niemowlętom zasypiać dzięki emitowaniu białego szumu, który przypomina dźwięki z okresu życia płodowego. Dlaczego są szkodliwe ? Stały biały szum może tłumić inne dźwięki z otoczenia, co w nadmiarze może wpłynąć na rozwój percepcji słuchowej i umiejętność różnicowania dźwięków. Dlatego przyczynia się do opóźnionego rozwoju mowy.
- Rodzice nie powinni unikać „rozmów” z dzieckiem – dziecko słuchając i widząc artykulatory dorosłego uczy się w ten sposób, powtarza i niejako odpowiada.
Drugi i trzeci rok życia:
- W tym okresie kluczowe jest zapobieganie dysfunkcjom narządu mowy, takim jak nieprawidłowe oddychanie, połykanie czy żucie. Dziecko powinno oddychać nosem w stanie spoczynku.
- Regularne kontrole laryngologiczne w celu oceny stanu trzeciego migdałka, migdałków podniebiennych oraz ewentualnych innych problemów zdrowotnych w obrębie układu oddechowego.
- Wprowadzanie nawyków związanych z prawidłową higieną jamy ustnej.
- Ważne jest szybkie reagowanie na pojawiające się nieprawidłowości, takie jak oddychanie przez usta, ssanie smoczka, wkładanie palców i przedmiotów do buzi, przesuszone i pękające wargi oraz nawyk ich zagryzania lub wciągania.
*Z tym problemem warto się udać do neurologopedy lub do terapeuty SI.
- W tym okresie dziecko intensywnie rozwija swoje umiejętności komunikacyjne, dlatego warto zapewniać mu kontakt z różnymi osobami. Można to robić poprzez wspólne zabawy na placu zabaw, wizyty u rodziny i znajomych, organizowanie zabaw tematycznych (np. zabawa w gotowanie, lekarza) oraz regularne czytanie książeczek.
- Wspieranie rozwoju motoryki małej poprzez samodzielność dziecka oraz manipulowanie różnymi przedmiotami. Istnieje silna zależność pomiędzy rozwojem mowy a sprawnością rąk, ponieważ w mózgu obszary odpowiedzialne za ruchy rąk znajdują się w pobliżu tych, które kontrolują ruchy narządów mowy. Oznacza to, że aktywność rąk wpływa również na rozwój mowy dziecka.
- Zapewnienie wszelkich aktywności ruchowych dziecku. Praca mięśni ciała i ich odpowiednia siła i sprawność oddziaływają na sprawność narządów artykulacyjnych.
- Ograniczenie dostępu do urządzeń multimedialnych, w tym telefonów, przynajmniej do ukończenia 2. roku życia.
Czwarty, piąty i szósty rok życia:
- W tym okresie należy przestrzegać wcześniej opisanych zasad dotyczących dbania o funkcje motoryczne narządu mowy (jedzenie, picie, sprawność narządu ruchu i sprawność motoryki małej).
- Szczególną uwagę należy zwrócić na prawidłowy sposób oddychania, unikając infekcji. Ważne jest, aby dziecko było całkowicie wyleczone przed powrotem do placówki.
- Stabilizuje się nawyk codziennego, dokładnego mycia zębów.
- W profilaktyce logopedycznej czas spędzony w przedszkolu wiąże się z koniecznością przeprowadzenia szczegółowej diagnozy mowy dziecka, w celu sprawdzenia, czy rozwija się ona zgodnie z normami wiekowymi, czy nie występują wady wymowy lub zaburzenia mowy.
- Dziecko powinno opanować prawidłowe wymawianie wszystkich głosek w języku polskim oraz stopniowo wzbogacać swój zasób słownictwa.
- Czas przygotowania do opanowania kolejnych umiejętności językowych na poziomie szkolnym . Problemy z tym związane skutkują w zaburzonym rozwoju leksykalnym (czyli w zbogacaniu i nauce nowego słownictwa), w rozwoju poznawczym, a także stwarzają problemy w czytaniu i pisaniu.
Art. przygotowała pani neurologopeda mgr Daria Kozłowska z Przedszkola i Żłóbka Norlandia Kamionka oraz Przedszkola i Żłóbka Norlandia Przykop w Brodnicy.