„Wiek przedszkolny uważany jest przez wielu badaczy za okres krytyczny w rozwoju człowieka. Jeden z autorów stwierdza, że jest to czas „osiągania kolejnego stadium dojrzałości fizjologicznej organizmu i rozwoju intelektualnego, budowania podstawowych struktur osobowości, to złoty wiek uczenia się, zdobywania doświadczeń społecznych.”[1]
Rozpoczęcie etapu przedszkolnego oznacza dla dziecka starcie się jego doświadczeń, nawyków, przyzwyczajeń z różnorodnymi wymogami, ograniczeniami, zasadami – to dla dziecka wielka trudność. Tym większa, iż rozwój psychofizyczny u różnych dzieci nie jest taki sam. Umiejętności adaptacyjne dzieci zależne są przede wszystkim od ich poziomu rozwoju psychicznego oraz ruchowego.
Dzieci rozpoczynając przedszkole przejawiają różne zachowania, od spokojnych i wycofanych aż do agresywnych. Jednym z trudności jest nadpobudliwość, która zazwyczaj dotyczy trzech sfer: poznawczej, emocjonalnej i ruchowej. Zaburzenie to sprawia, iż dzieci mają duży problem z hamowaniem lub osłabianiem swoich reakcji, zaś reakcje te są nieproporcjonalne do natężenia bodźca, który je wywołuje. Powoduje to łatwe wybuchy złości, płacz, ale także szybką męczliwość oraz szybkie popadanie w nudę, gdyż pobudzenie jest silne, ale trwa raczej krótko. Aby dziecko z nadpobudliwością psychoruchową pomyślnie przeszło adaptację przedszkolną, potrzeba cierpliwości ze strony nauczyciela – przekazywania jasnych, prostych i krótkich komunikatów oraz konsekwencji. Konsekwencja powinna także charakteryzować działania rodziców – działania wychowawcze powinny być spójne, jasne i logiczne dla dziecka.
Na drugim biegunie jest grupa dzieci z zahamowaniami psychoruchowymi. Towarzyszy im przede wszystkim lęk oraz osłabienie aktywności. W tej grupie wyróżnić można dzieci zmotywowane, którym towarzyszy nieustanne napięcie emocjonalne; dzieci podporządkowane – uległe, które charakteryzują się nieśmiałością, są spokojne, ciche, raczej małomówne. Kolejną podgrupą są dzieci z obniżoną samooceną – charakteryzuje ich apatyczność i flegmatyczność, często płaczą z powodu napotykającej trudności. Inną grupą dzieci z zahamowaniami psychoruchowymi są dzieci nadwrażliwe – wycofane, powściągliwe, które starają się nie okazywać emocji. Zadaniem nauczyciela w adaptacji dzieci z zahamowaniami psychoruchowymi jest unikanie dokonywania ich oceny i porównywania ich z rówieśnikami. Nauczyciel powinien zapewnić takim dzieciom przede wszystkim poczucie bezpieczeństwa oraz angażować w zadania, które pomogą im osiągnąć sukces, a dzięki temu się dowartościować.
Największych trudności w funkcjonowaniu w grupie przedszkolnej przysparza agresja. Dziecko, które jest agresywne może prowokować konflikty, narzucać rówieśnikom i nauczycielom swoje zasady, niszczyć przedmioty czy też przezywać innych. Można wyróżnić agresję werbalną (przezywanie, wyśmiewanie, obrażanie lub skarżenia na innych) oraz fizyczną (popychanie, bicie, kopanie). Agresywne działania mają zazwyczaj na celu zwracać na siebie uwagę rodziców oraz nauczycieli i wymuszanie określonych, oczekiwanych przez dziecko postawa, zachowań.
Powyższe zaburzenia mogą nieść ze sobą wiele konsekwencji, dlatego istotna jest uważna obserwacja dziecka, reagowanie na jego niepożądane zachowania oraz spójność postaw rodziców i nauczycieli.
Z uwagi na fakt, iż – jak było to wspomniane powyżej – rozwój psychofizyczny przebiega w różny sposób – zdarza się, iż występują między dziećmi różnice w rozwoju nie tylko emocjonalnym i psychoruchowym, lecz także intelektualnym. Mogą one mieć różne podłoże i w procesie adaptacji przysporzyć może to dodatkowych trudności. Najczęstszymi trudnościami prowadzącymi do problemów edukacyjnych są zaburzenia procesów orientacyjno – poznawczych, zaburzenia percepcji wzrokowej, percepcji słuchowej, zaburzenia mowy oraz zaburzenia społeczno-emocjonalne. Aby dziecko z trudnościami mogło pomyślnie włączyć się do grupy rówieśniczej, warto mieć na uwadze następujące uwarunkowania – wymienione jako warunki pomyślnego włączania dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do grupy rówieśniczej. Są one adekwatne dla dzieci z trudnościami, niekoniecznie posiadającymi orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego:
1. Wcześniejsze poznanie dziecka – czyli indywidualne spotkanie rodziców z dyrektorem placówki, ewentualnie wychowawcami i przekazanie im niezbędnych informacji, dokumentów.
2. Postrzeganie rodziców jako partnerów – postawa szacunku jest podstawą do budowania dobrych relacji oraz realizowana wspólnego planu edukacyjno – wychowawczego.
3. Rozpoznanie możliwości przedszkola w kontekście pomocy i zapewnienia dziecku jego potrzeb – organizacja pracy w taki sposób, aby stworzyć mu jak najkorzystniejsze warunki na miarę możliwości danej placówki.
4. Nawiązanie ścisłej współpracy z rodzicami dziecka – przyjęcie jednego kierunku postępowania w sytuacjach trudnych zarówno w przedszkolu, jak i w domu rodzinnym.
4. Zapewnienie wsparcia dla nauczyciela dziecka z trudnościami – współdziałanie zespołu i wzajemna pomoc powinna stać się czymś naturalnym.
5. Zapewnienie pozostałym dzieciom w grupie sprawnego funkcjonowania – to m.in. dobór odpowiednich form i metod pracy z grupą, wyposażenie w sprzęt, pomoce, zabawki.
Przygotowanie dziecka do funkcjonowania w środowisku przedszkolnym wymaga starań – nie tylko od strony wychowawców, lecz przede wszystkim rodziców – to rodzina jest najważniejszą grupą społeczną i ma wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. Warto więc uczyć je możliwości samodzielnego rozwiązywania problemów, wyznaczania dziecku obowiązków oraz stwarzania jak najwięcej okazji do kontaktów z innymi dziećmi. Powinno to zaprocentować oraz przyczynić się do wzbudzenia w dziecku ciekawości oraz chęci do poznawania środowiska przedszkolnego.
Na prośbę Norlandia Przedszkola, opracowała mgr Paulina Pławny, nauczyciel wychowania przedszkolnego oraz pedagog specjalny – oligofrenopedagog, terapeuta Autyzmu i Zespołu Aspergera w Przedszkolu Integracyjnym Norlandia w Kętach
Bibliografia:
1. Borycka K., Problem przystosowania dziecka do warunków środowiska przedszkolnego, https://czasopismoippis.up.krakow.pl/wp-content/uploads/2015/01/Klaudia-BORYCKA-Problem-przystosowania-dziecka-do-warunk%C3%B3w-%C5%9Brodowiska-przedszkolnego.pdf.
2. Florek A., Wsparcie dla dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w adaptacji przedszkolnej, file:///C:/Users/Dom/Downloads/wsparcie_dla_dziecka_ze_specjalnymi_potrzebami_edukacyjnymi.pdf.
3. Klim-Klimaszewska, A. (2010) Witamy w przedszkolu. Wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego, Warszawa: Instytut Wydawniczy Erica.
4. Suświłło M. (red.) (1997) Wybrane problemy wczesnej edukacji: adaptacja w przedszkolu, Olsztyn.
[1] Suświłło M. (red.) (1997) Wybrane problemy wczesnej edukacji: adaptacja w przedszkolu, Olsztyn, s. 19.