Mowa nie rozwija się w oderwaniu od innych sfer, a wszystkie sfery rozwoju wzajemnie na siebie wpływają. Niektóre zaburzenia mowy, takie jak jąkanie czy mutyzm wybiórczy mogą być bezpośrednio związane ze sferą emocjonalną i społeczną. Mogą wynikać z podwyższonego poziomu lęku, z doświadczanego stresu itd. Takie sytuacje wymagają konsultacji z psychologiem.
Czasem problemy logopedyczne, opóźniony rozwój mowy czy duża wada wymowy wpływają na rozwój emocjonalny i społeczny. Dziecko, którego mowa rozwija się dużo wolniej niż w przypadku rówieśników lub gdy duża wada wymowy powoduje, że jest ono niezrozumiane przez innych, może czuć się wykluczone. Czasem rodzi to frustrację, bo maluch nie jest w stanie zakomunikować swoich potrzeb. Taka sytuacja może powodować duże napięcie, utrudniać adaptację, a w przyszłości powodować wycofywanie się z kontaktów społecznych lub pojawienie się agresywnych zachowań. Dlatego tak ważne jest, aby ułatwić dziecku komunikację – słowną, a jeśli to na danym etapie nie jest możliwe lub w ogóle nie będzie, to wspomagającą (nauka gestów czy symboli). Da to maluchowi poczucie sprawczości, ułatwi rozwój emocjonalny i społeczny.
Niektóre wady wymowy (najbardziej popularny przykład problemu z wymową głoski [r]) mogą wpływać u starszych dzieci na poczucie własnej wartości. Dziecko czy nastolatek, który zauważa, że mówi pod jakimś względem inaczej niż większość kolegów i koleżanek może czuć się z tego powodu gorszy. Czasem jest to tego stopnia trudna sytuacja, że młody człowiek unika odpowiedzi ustnych w klasie czy rezygnuje z marzeń o wyborze danego zawodu – dziennikarza, aktora, wykładowcy.
Czasem dzieciom trudno jest znieść porażkę, to że mimo starań nie są w stanie wypowiedzieć danej głoski czy powiedzieć poprawnie zdania. Bardzo się wtedy frustrują, wycofują z ćwiczeń. Wymaga to dużej cierpliwości i kreatywności od logopedy, takiego zaplanowania zajęć, żeby dużo działo się w „międzyczasie”, przygotowania zabaw, które są dla dziecka bardzo atrakcyjne. Czasem, gdy podczas terapii nie pojawiają się sukcesy, warto skupić się na czymś innym, zmienić plan działania, żeby dziecko nie miało poczucia, że nic mu nie wychodzi.
Ważne jest, żeby nie porównywać dzieci, nie komentować w ich obecności, że „Marysia już mówi [sz], a ty nie potrafisz powiedzieć wyraźnego zdania”, nie strofować „Mów wyraźnie!” i nie ośmieszać.
Jest też jeszcze jedna kwestia związana z mową i rozwojem emocjonalno – społecznym. Czasem trudności dziecka w kontakcie z drugą osobą, zachowania agresywne, słaby kontakt wzrokowy, brak zainteresowania zabawkami czy zbytnia nieśmiałość utrudniają terapię logopedyczną. Wówczas potrzebna jest całościowa diagnoza, terapia psychologiczna oraz odpowiednie działania rodzica w domu. Zdarza się, że mimo to, terapia logopedyczna nie jest możliwa. Czasem potrzebny jest po prostu czas na gotowość. Mówi się o wczesnej interwencji logopedycznej, o tym, że trzeba pracować z jak najmłodszymi dziećmi. Oczywiście jest to ważne, istotna jest wczesna diagnostyka, wsparcie rodziców, pokazanie im jak mogą wspierać rozwój mowy dziecka, ale czasem w danym momencie regularna terapia logopedyczna przynosi więcej szkód niż pożytku. Czasem warto poczekać miesiąc, kilka miesięcy lub kontynuować wizyty w trybie konsultacyjnym raz na jakiś czas. Bywa, że dziecko potrzebuje tego czasu, aby być gotowym na współpracę z terapeutą. Czasem ważniejsza w danym momencie okazuje się terapia integracji sensorycznej, fizjoterapia lub konsultacje medyczne. Oczywiście nie w każdym przypadku należy czekać, takie sytuacje raczej należą do mniejszości, ale się zdarzają. Ważne, żeby specjalista rozsądnie decydował o tym, jak powinna wyglądać terapia i w jakim wymiarze powinna się odbywać oraz żeby tłumaczył rodzicowi z czego wynika jego decyzja.
Warto wspierać rozwój emocjonalny dzieci w codzienności: czytać książki dotyczące emocji, nazywać je, pokazywać strategie pomagające radzić sobie z emocjami. Warto też pamiętać, że rozwój emocjonalny trwa przez całe życie, a dojrzałość emocjonalną osiągamy dopiero w dorosłości.
Na prośbę Norlandia Przedszkola & Małgorzata Barczuk – Logopeda w bliskości
Dziękujemy!