„Szanować emocje dziecka to (…) traktować je podmiotowo pozwolić im być innym niż my sami.”
I. Filliozot
Emocje stanowią kluczową rolę w życiu przedszkolnym dziecka, wpływają i kształtują jego rozwój społeczno-emocjonalny i poznawczy. Pomagają w budowaniu relacji rówieśniczych, rozwijaniu empatii i zdolności radzenia sobie z różnymi sytuacjami. Zadaniem nas dorosłych jest nauczenie dziecka rozpoznawać i wyrażać emocje. Etap przedszkolny to moment, w którym dzieci uczą się emocji, poznają ich różnorodność, uczą się je nazywać, a nawet nimi manipulować. To właśnie w przedszkolu dzieci nawiązują pierwsze przyjacielskie relacje rówieśnicze, które nie zawsze są tymi „na zawsze”, ale stanowią istotny element w procesie edukacji emocjonalnej. Wspieranie budowania tych relacji wymaga od nauczyciela uwagi i zrozumienia potrzeb dzieci.
Co zrobić, aby wspierać dziecko na tym etapie?
- promować współpracę zachęcając do wspólnej zabawy, działań czy projektów;
- rozwijając umiejętności społeczne; pomagając dzieciom zrozumieć i szanować uczucia innych;
- tworząc sytuacje, które sprzyjają pozytywnym relacjom i uczą empatii;
- organizując zabawy i aktywności angażujące całą grupę i umożliwiające integrację i przeżywanie wspólnych doświadczeń;
- rozwijając kompetencje komunikacyjne, wspierając w nauce skutecznego i pozytywnego porozumiewania się, co daje dzieciom możliwość nie tylko budowania relacji, ale też ich utrzymania.
Ważne jest to, aby dawać dziecku poczucie bezpieczeństwa i pewności, bo to sprzyja budowaniu zaufania w relacji z innymi dziećmi. Nauczyciel świadomy indywidualnych różnic i potrzeb swoich wychowanków będzie dostosowywał swoje podejście do nich tak, aby każde czuło się zrozumiane i docenione. Rozwój społeczny to proces wymagający cierpliwości i zrozumienia dla indywidualnych cech dziecka. Aby nauczyć dzieci rozpoznawać i wyrażać emocje uczymy je słów opisujących uczucia , ćwiczymy wraz z nimi nazywanie konkretnych przeżyć, dzięki temu poznają one kanon emocji poprawnie je identyfikując. Opowiadamy, czytamy, bajki czy podajemy przykłady ucząc dzieci przeżywać każdą z nich. Istotne jest, żeby nie pomijać żadnej z emocji, tak aby dzieci wiedziały, że każda jest ważna i można sobie z nią poradzić. Świetnie sprawdzą się zabawy teatralne, w czasie których dziecko dostaje możliwość odgrywania różnych stanów emocjonalnych. To wspaniały eksperyment ekspresji w bezpieczny sposób. Można wykorzystywać również ilustrowane karty przedstawiające różne uczucia prosząc dziecko o wybranie tej, która przedstawia ich aktualny stan ducha, samopoczucie. Regularne rozmowy z dzieckiem, o tym co czują pomagają dzieciom je zrozumieć i przeżywać. Należy pamiętać, że kluczem do swobodnego wyrażania przez dzieci ich uczuć, jest stworzenie w przedszkolu atmosfery otwartości i akceptacji.
Istotnym aspektem edukacji przedszkolnej jest rozwijanie empatii i zachęcanie dzieci do zabaw, w których odgrywają role i rozumieją punkt widzenia innych osób i ich uczucia. Dużą wartością stanowią wbrew pozorom konflikty rówieśnicze, których rozwiązywanie również wspiera rozwój emocjonalny dzieci. Nauczyciel, który praktykuje z dziećmi wdzięczność pomaga zauważyć i doceniać dobre rzeczy wokół, kształtuje w dzieciach pozytywne podejście do innych. Zapraszając do przedszkola przedstawicieli zawodów takich jak pielęgniarka, strażak czy policjant sprzyjamy zrozumieniu przez dziecko nie tylko jego charakterystyki zawodu, ale też uczymy dzieci rozumienia różnorodności sytuacji życiowych i wyrażania empatii wobec innych zawodów i osób. Rozwijanie empatii to przede wszystkim proces stopniowy i wymagający konsekwencji oraz znowu cierpliwości w dostarczaniu różnorodnych doświadczeń, które pobudzają wyobraźnię i zrozumienie uczuć innych.
Kolejnym aspektem istotnym w rozwoju kompetencji emocjonalnych naszych dzieci jest formułowanie komunikatów, które kierujemy pod ich adresem. Musimy pamiętać, że dziecko powinno nauczyć się radzenia sobie z sytuacjami, których dostarcza im współdziałanie w grupie rówieśniczej. Zadaniem nauczyciela jest wspieranie dzieci w znajdowaniu rozwiązań, nazywaniu własnych potrzeb i komunikowaniu uczuć. O ile proste zdaje się być wyrażanie przez dziecko radości i jej barw, o tyle największy problem pojawia się gdy dziecko staje w sytuacji porażki. Dorośli często wolą unikać sytuacji, w której ich dziecko zostanie narażone na stres związany z przegrana w zabawie. Unikanie jednak tych sytuacji, bądź oczekiwanie od nauczyciela w przedszkolu, że będzie je eliminował może finalnie doprowadzić do sytuacji, w której dziecko nie będzie wiedziało jak zareagować, kiedy takie zdarzenie nastąpi w przyszłości. Wobec tego w jaki sposób uczyć dziecko przeżywać smutek, stres czy przegraną? Formułując właściwie komunikaty. Nazywając emocje, objaśniając, że nie zawsze jest się wygranym, namawiając do podejmowania kolejnych prób poradzenia sobie z podobną sytuacją; może to motywować dzieci do działania, wspierać w przeżywaniu emocji pozytywnych jak i mniej pożądanych. Ponad to zadaniem przedszkolanki jest wskazanie właściwego zachowania w tych sytuacjach, kiedy emocje zaczynają dziecko przerastać, albo wręcz przytłaczać. Z pomocą przychodzą różnorodne techniki zabaw oraz pomoce dydaktyczne, które są dostępne, aktualizowane i tworzone przez psychologów dziecięcych.
Nic jednak nie nauczy dziecka przeżywania własnych uczuć jak spokój, zrozumienie, akceptacja, cierpliwość i wsparcie oraz współpraca nauczyciela z rodzicem. Naszym zadaniem nie jest usuwanie spod nóg dziecka przeszkód, ale nauka radzenia sobie z nimi, tak aby w dorosłym życiu z entuzjazmem i ciekawością podejmowały wyzwania, nawet albo zwłaszcza gdy nie zawsze sukces pojawi się przy pierwszym podejściu. Wspieranie dziecka w rozwoju emocjonalnym z poszanowaniem jego uczuć, odrębności, indywidualności i prowadzenie, a nie wyręczanie w działaniu.
Materiał opracowany przez nauczyciela – mgr Monikę Katarzyńską, Dyrektora Przedszkola i Żłobka Norlandia Przykop oraz Przedszkola i Żłobka Norlandia Kamionka w Brodnicy.